Doe je ogen eens dicht?
Een fragment uit De longen van Curaçao uit 2004.
Op Curaçao in 2004 bezocht ik een kalkstenen rotsplateau op een uithoek van het eiland, waar ik neerhurkte en met mijn microfoon op zoek ging naar kleine borrelende putjes. Het zijn minuscule gangetjes die over een afstand van 100 meter naar de zee lopen. Telkens als de zee ertegenaan bonkte hoorde ik een geluid van uitademen. Trok de zee zich terug, dan liep de hele buis leeg: pfffffffft, een soort piepend, astmatisch inademgeluid. Deze soundscape heeft iets hallucinerends, bijna hypnotiserends. Het zwalkt sterk tussen een natuurgeluid en de menselijke ademhaling. Ik heb het later nog in twee kunstprojecten kunnen toepassen.
Soundscape NDSM Dynamisch uit 2005
Voor de kunstmanifestatie North kreeg ik in 2005 de opdracht om het scheepsverleden van de Amsterdamse NDSM-werf te laten herklinken. Verschillende kunstvormen werden in één van de voormalige scheepshallen van de NDSM-werf bij elkaar gebracht. De focus van deze tentoonstelling was een historische kijk op de transformatie van het gebied. Ik creëerde een drietal soundscapes door arbeiders op een hedendaagse scheepswerf op te nemen. Na sluitingstijd nam ik ook zelf een hamer in handen en ramde op stalen platen.
Compilatie IJ-oeververbinding uit De stad bij nacht, gemaakt in 2007
Gedurende de museumnacht in 2007 was er een zaal in het Amsterdams Historisch Museum ingericht voor een van mijn geluidsprojecten. In de eenmalige soundscape De stad bij nacht/ de IJoeververbinding, kon je de route over het IJ met de verbinding tussen het Centraal Station en de overkant, Amsterdam noord, beluisteren. Een belangrijk onderdeel in het verhaal was het moment waarop de gebeurtenissen plaats vinden: de nacht. Voor de bezoeker ontstond hierdoor een stadsbeeld dat hij niet snel zelf zal ervaren. Daarnaast had dit moment het voordeel dat de nachtelijke geluiden niet omgeven werden door het dagelijkse rumoer van de stad. Het geluid van de nacht is zuiver. Hier hoor je een compilatie.
Fragment uit Kuiven en kraplappen uit 2009.
In Kuiven & Kraplappen: Vrouwen van Spakenburg, 2009 fotografeerde Bert Verhoeff Spakenburgse vrouwen die nog de traditionele kleding droegen, juist in hun hedendaagse omgeving. Wat niet met fotografie te vertellen is, kon ik juist met geluid in beeld brengen. Ik legde het accent op de tradities door opnames van het gesproken dialect te gebruiken. Ik gebruikte het dialect als klankbeeld, zodat de lezer niet uitsluitend de focus op het gezegde legde. Ik nam de lezer zo mee naar het verleden van Spakenburg. Mijn geluidsbijdrage bleef binnen de tradities van de vrouwen, terwijl Bert hen in het heden fotografeerde. Hier luister je naar de introductie van de cd.
Fragmenten uit de serie Pssst: 1 minuut van de VPRO Radio. Uit 2011
Voor de VPRO Radio maakte ik tussen 2009 en 2012 een aantal verhalen voor het format ‘Pssst een minuut’. Het interessante hiervan is het tijdsgegeven. Hoe kun je binnen een minuut met de factor tijd spelen? Je rekt tijd doordat je het verhaal inleidt, naar een climax toewerkt en een plot creëert. De luisteraar heeft niet meer in de gaten dat hij binnen een minuut een complex verhaal beluisterd heeft. Erika vertelt hoe een 9-jarig jongetje de bezetting ervaart. Poekie speelt zich af kort na de tweede wereldoorlog en vertelt het verhaal van het ongelukkige einde van een katertje.
Fragment Martinitoren uit Teiresias in de stad, 2011.
Van Ola Mafaalani van het Noord Nederlands Toneel kreeg ik in 2011 de opdracht het drie weken durende programma Teiresias in de stad; zien met je oren vorm te geven. De toneelgroep speelde in die tijd een voorstelling over deze blinde mythologische held. Mijn bijdragen waren diverse activiteiten waarbij de mensen hun stad ervoeren met andere zintuigen dan het zicht. Met Teiresias in de Stad werden zowel de mogelijkheden als moeilijkheden van blind zijn duidelijk.
Het programma bevatte een audiowandeling door de oude Groninger binnenstad, een uitgebreid filmprogramma, deels met audiodescriptie, een vraaggesprek met blinde cultuurgenieters, Dineren in het donker en Dichters als Orakel. Het hier getoonde fragment, de Martinitoren, vormde een onderdeel van de audiowandeling. Eerst hoor je de voorbereidingen van de beiaardiers en daarna laten zij de klokken klinken.
Fragment De brugwachter uit Down by the Riverside, gemaakt in 2011.
Onze visie op onze omgeving wordt sterk gekleurd door onze persoonlijke situatie – hoe mobiel we zijn, wat onze interesses zijn, onze familieomstandigheden, onze leeftijd, et cetera. Samen met Alison Isadora creëerde ik de wandeling Down by the Riverside, waarbij je door verschillende personages bij de hand genomen wordt op een ontdekkingstocht langs en onder het water van de Amstel. De verschillende personages zijn de gids en lieten je vanuit sterk verschillende perspectieven kijken naar dezelfde plaatsen in de stad. De opdracht isin handen van de stichting Soundtrack City die zich inzet om ons de stad via geluid te laten beleven. Hier hoor je een fragment, dat is de ontmoeting met Roel de brugwachter. U kunt de wandeling zelf ook maken! Kijk op www.soundtrackcity.nl.
Fragment Onder de brug uit In the beginning no bird sang, 2015
In 2015 kreeg ik van kunstenares Anaïs Lopez de opdracht om aan haar project In the beginning no bird sang mee te werken. Zij keek door de ogen van de blinde Jean Poppe naar IJburg. Aan mij de taak om door zijn oren naar IJburg te luisteren en dit in geluid uit te drukken. In dit fragment neem ik je mee naar een plek onder een brug.
De trams van San Fransisco, opgenomen in 2013.
Met mijn zoon verkende ik in 2013 San Francisco, de stad van de heuvels. Trams rijden deze heuvels op en af en kabels trekken de wagens vooruit.
Dagmerrie voor Plots uit 2011.
Ik ben blind, maar heb ’s nachts extreem visuele dromen. Ik zie details die nog op mijn netvlies staan als ik weer wakker word in totale duisternis. In eerste instantie is het contrast tussen de droomwereld en de echte wereld zo groot dat ik achterblijf in totale verwarring. Wat doe je als je dromen hyperrealistisch worden, terwijl de werkelijkheid in een nachtmerrie verandert? Dit verhaal maakte ik samen met Jaïr Stein voor het radioprogramma VPRO Plots.
De dood die niet kwam, werd uitgezonden in 2018.
Voor de VPRO maakte ik opnames van alle doktersbezoeken sinds de dag dat een hoestje niet meer wegging: De dood die niet kwam. Ik belandde in een achtbaan van onderzoeken en ondervond aan den lijve hoe surrealistisch het ziekteproces wordt als je een doodvonnis krijgt dat plotseling weer wordt ingetrokken.
Assistentie: Mirjam van Zuidam
Muziek: Koos Koopmans
Fragmenten uit de Audiomaquette van de Tweede Kamer uit 2014
In de Statenpassage van de Tweede Kamer staat sinds 2014 een schaalmodel van dit gebouw. Deze audiomaquette stelt de mens met een visuele beperking in staat het gebouw te beleven door te voelen en te luisteren. De hier te horen fragmenten zijn ter plekke opgenomen en binnen de maquette ook aan de specifieke plekken gekoppeld. Drie verschillende personages begeleiden de bezoeker door de maquette. Bij fragment 1, 2 en 3 luisteren we naar de gidsstem die de omgeving schetst. Fragmenten 4 en 5 laten de architect Pi de Bruin aan het woord. De laatste twee fragmenten luister je naar de blinde cabaretier Vincent Bijlo die een uitleg voor jongeren geeft.
Een kleine biografie
‘Doe je ogen eens dicht, wat zie je dan?’
‘Niks.’
‘En als je blind bent, wat zie je dan?’
‘Niks.’
‘Niks,’ antwoordde een twaalfjarige jongen toen ik hem vroeg wat je ziet als je blind bent. Ik kon mij heel goed in het even simpele als afdoende antwoord van deze jongen verplaatsen, maar toch zeg ik het hem na zeventien jaar blindheid niet na. Tweeënvijftig jaar lang gaf ik mijn ogen de kost en bouwde ik een carrière als fotograaf op. In 2004 leek daaraan een einde te zijn gekomen. Door een oogziekte werd ik binnen drie maanden nagenoeg blind – ik bleek de erfelijke oogziekte LOA te hebben. Meestal openbaart die ziekte zich tijdens iemands jeugd, maar bij mij gebeurde dat pas op latere leeftijd.
Na de eerste schrik en verslagenheid werd ik strijdbaar en nieuwsgierig. Ik wilde me niet door mijn blindheid uit het veld laten slaan. Ik begon een zoektocht naar de mogelijkheid om met behulp van andere zintuigen de wereld op de een of andere manier waar te nemen. Ik verdiepte mij in geluidskunst en werd audiograaf in plaats van fotograaf. Ook richtte ik de Stichting Geluid in Zicht op ten bate van een betere toegankelijkheid van gebouwen voor blinden en slechtzienden. De eerste Audiomaquette werd in 2014 geplaatst in de Statenpassage van de Tweede Kamer, ter oriëntatie en navigatie voor (blinde) bezoekers.
In 2019 verscheen mijn autobiografie De blinde fotograaf, leven en werk van Hannes Wallrafen.